Nghề luật sư trong thế giới chuyển động không ngừng (Kỳ cuối)

Kỳ cuối: Những chuyện lượm lặt bên lề Hội nghị thường niên IBA

Phép lịch thiệp và chu đáo của người Nhật…

Trong chương trình tham gia Hội nghị thường niên IBA năm 2025, theo kế hoạch do VBF chuẩn bị trước, Đoàn công tác VBF có tham dự một số sự kiện lễ tân do Tổng lãnh sự quán Anh phối hợp với Hiệp hội Luật sư Anh và Xứ Wales, cũng như Tổng lãnh sự quán Nhật Bản tại Toronto tổ chức.

Chiều tối 04/11/2025, chúng tôi lần theo địa chỉ trong thư mời của Tổng lãnh sự quán Nhật Bản, thấy ghi số 205 Warren Road, chỉ thấy nằm ở vùng ngoại ô xa trung tâm Toronto nhưng không thể hiện thông tin cụ thể trên Google Map. Phải liên hệ lại Văn phòng VBF, qua hai lần chuyển tàu điện ngầm, đi bộ qua những khu nhà yên tĩnh với những vườn cây âm u trong chiều tối, chúng tôi mới đến nơi. Đó là một khu dinh thự cổ kính tĩnh lặng và riêng biệt, nhìn lên thấy ánh trăng mười sáu tháng 9 âm lịch trải vàng trên những cành lá phong. Cảm giác về một không gian yên tĩnh, đậm nét phong cách ngoại giao và lễ tân của người Nhật, làm tôi nhớ lại các buổi tiếp tân vào ngày 10/10/2018 theo lời mời của Đại sứ Nhật Bản ở Italy tại nhà riêng của Ngài Đại sứ Keiichi Katakami, cũng trong căn biệt thự cổ nằm trên một triền dốc cách xa Thành Rome, hay Tòa nhà của Đại sứ quán Nhật Bản tại Paris (Cộng hòa Pháp) với khuôn viên vườn cây lâu niên phủ bóng vào tối 31/10/2023…

Lần tiếp tân này có sự tham dự của Ngài Matsunaga Takeshi (Tổng Lãnh sự Nhật Bản tại Toronto), với sự có mặt của ông Doug Downey (Bộ trưởng Tư pháp Bang Ontario), ông Claudio Visco (Chủ tịch kế nhiệm của IBA), ông Akira Kawamura từng là Chủ tịch IBA từ năm 2011 đến 2012), bà Toko Teramachi, Phó Chủ tịch Liên hội Luật sư Nhật Bản (JFBA) cùng Chủ tịch một số quốc gia khác.

Trong phát biểu của mình, Ngài Tổng Lãnh sự chúc mừng sự kiện Hội nghị Thường niên IBA 2025 tại Toronto được tổ chức tại Canada sau 15 năm, kể từ Vancouver năm 2010, là nơi tụ họp thường niên để những người tham dự có thể trao đổi thông tin pháp lý mới nhất, xây dựng mạng lưới và trau dồi kỹ năng của các luật sư trên thế giới, củng cố mối quan hệ giữa cộng đồng pháp lý toàn cầu và khu vực và tái khẳng định trách nhiệm tập thể mà các luật sư phải gánh vác trong kỷ nguyên thay đổi nhanh chóng.

Ông Doug Downey, Bộ trưởng Tư pháp bang Ontario trước khi tham gia chính trường là một luật sư, cho biết Nhật Bản là một trong những đối tác thương mại quan trọng nhất của Ontario, với tổng thương mại hàng hóa hai chiều lên tới 16 tỉ đô la. Ông cũng ngạc nhiên trước 5.000 luật sư trên thế giới đã đến để trao đổi kinh nghiệm, kiến thức, tình đồng nghiệp và xây dựng mối liên kết vượt qua biên giới. Ông Claudio Visco (Chủ tịch IBA) chia sẻ IBA là tổ chức quốc tế lớn nhất của các luật sư có hơn 80.000 thành viên hơn 200 Hiệp hội Luật sư và Hiệp hội Luật và các Công ty luật quốc tế lớn, đại diện tiếng nói toàn cầu của ngành luật.

Mặc dù đã gần 90 tuổi, đi lại khó khăn, Luật sư Akira Kawamura phát biểu chậm rãi, nói Tòa nhà này là một nơi rất quan trọng đối với ngành luật Nhật Bản, gắn bó với các sự kiện JFBA được thành lập vào năm 1949 và đã sớm gia nhập IBA từ năm 1951. Vào khoảng năm 1992, Chủ tịch JFBA khi đó đã đến Bắc Mỹ và thảo luận về cách phát triển ngành luật trong tương lai. Ông đã đến Toronto tại địa chỉ này vào thời điểm đó, đồng ý cải cách Hiệp hội Luật sư để tuân thủ các yêu cầu của các cuộc đàm phán GATT/WTO, nhiều thứ thay đổi, nhất là khó khăn của cuộc đàm phán thương mại vào năm 1994. Tuy nhiên, theo ông, đây thật sự là một nơi có ý nghĩa lịch sử, mặc dù không nhiều người biết đến.

Nhân dịp này, khi gặp và trao đổi với ông Claudio Visco, Chủ tịch IBA kế nhiệm, ông đánh giá cao sự phát triển về kinh tế và vai trò ảnh hưởng của Việt Nam trên thế giới và trong khu vực, tham gia đều đặn các kỳ Hội nghị thường niên của IBA. Đoàn công tác cũng có các cuộc tiếp xúc xã giao với một số Hiệp hội Luật sư quốc gia, trong đó Luật sư Ulrich Wessels đến từ Hiệp hội Luật sư CHLB Đức, là người có quan hệ hợp tác lâu năm với VBF đã bày tỏ vui mừng về những chuyển biến mạnh mẽ trong cải cách tư pháp ở Việt Nam.

Khi Tổng thống Donald Trump trở thành chủ đề “nóng” tại Hội nghị thường niên IBA…

Tôi không nghĩ tại chương trình nghị sự Hội nghị thường niên IBA, chủ đề liên quan Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump lại trở thành chủ đề “nóng”, hấp dẫn sự quan tâm của các luật sư các nước trên thế giới đến vậy. Một cuộc trò chuyện hơn 01 tiếng 30 phút giữa Giám đốc điều hành IBA Mark Ellis, với nhà báo Bob Woodward, Phó Tổng Biên tập The Wasington Post nơi ông làm việc từ năm 1971, là người hai lần đoạt giải Pulitzer, đã viết về 10 vị tổng thống Hoa Kỳ gần đây nhất và ghi chép lại quá trình phát triển quyền lực của Tổng thống, đồng thời là tác giả của 23 cuốn sách bán chạy nhất, trong đó 17 cuốn đã đạt vị trí số 1, nhiều hơn bất kỳ nhà văn đương đại nào, đã diễn ra hấp dẫn.

Ông đã có 20 cuộc phỏng vấn với Tổng thống Trump vào năm 2020, kể rất nhiều câu chuyện về Tổng thống, trong đó có việc hành xử khi đại dịch Covid-19 trở thành mối đe dọa lớn nhất đối với nhiệm kỳ Tổng thống. Với những quyết định ở nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống, nhà báo Bob Woodward rút một tấm thẻ nhỏ ông luôn mang theo và nó đã rất cũ, với cụm từ đầu tiên ghi trên đó là “rủi ro”. Ý của ông là không ai có thể biết Tổng thống Trump đang đi đến bến bờ nào…

Không ai khác trong ngành báo chí điều tra chính trị có được tầm ảnh hưởng, sự tôn trọng và danh tiếng như Bob Woodward. Ông có nghệ thuật để khiến những người trong cuộc cởi mở theo những cách tiết lộ một bức chân dung gần gũi nhưng toàn diện về Washington và cái giá của làm chính trị, phong cách của các Tổng thống lãnh đạo, những nỗ lực đảm bảo an ninh nội địa, và nhiều hơn thế nữa. Công việc của ông rất tỉ mỉ, dựa trên các thỏa thuận nội bộ, tài liệu mật, biên bản cuộc họp và hàng trăm giờ phỏng vấn được ghi âm với hầu hết các nhân vật chủ chốt, bao gồm cả Tổng thống.

Cuộc trò chuyện chuyển sang việc gia tăng của cái gọi là “tin giả”, Woodward nói rằng giới truyền thông đang trải qua một thời kỳ khó khăn. “Rất nhiều thứ đã thay đổi và tôi nghĩ chúng ta đã tự làm hại mình khi không chặt chẽ,” ông nói. Ông nói thêm rằng các phương tiện truyền thông đã “nới lỏng” các tiêu chuẩn của mình và quá thường xuyên dựa vào cái mà ông gọi là “dẫn nguồn không rõ ràng” thay vì nghiêm ngặt trong việc đưa tin, dựa vào các nhân chứng trực tiếp và tài liệu để đảm bảo tính chân thực của báo chí. “Trong ngành truyền thông, chúng ta cần phải đi theo con đường tự rà soát”, ông nói. Các luật sư tham dự buổi nói chuyện tán thưởng câu nói của ông: “Chúng ta cần lấy nguồn thông tin tốt như ở phòng xử án. Nếu chúng ta không có điều đó, đừng xuất bản và đừng phát sóng”.

 Chiều ngày 05/11/2025, thêm một chuyên đề được đặt tên: “Một cuộc trò chuyện về luật pháp quốc tế dưới thời Tổng thống D. Trump”. Theo Giám đốc điều hành IBA Mark Ellis, người cho rằng đã có những thay đổi về trật tự pháp lý quốc tế dựa trên luật lệ được thiết lập sau Chiến tranh thế giới thứ hai. Tuy nhiên, diễn giả John Bellinger, một đối tác tại Arnold & Porter và là cựu luật sư của Chính phủ Hoa Kỳ nói rõ thêm: “Tất cả chúng ta đều biết rõ rằng khi Hoa Kỳ hắt hơi, phần còn lại của thế giới sẽ bị cảm lạnh, và tôi cảm thấy lo lắng”. Nữ Thẩm phán Kimberly Prost từ Tòa án Hình sự Quốc tế tại The Hague nhận xét trật tự pháp lý quốc tế đang có nhiều thay đổi dưới thời Tổng thống Trump, nhưng chính điều đó lại khích lệ đối với các quốc gia khác, bởi lẽ trong thế giới nhiều biến động, hòa bình và công lý cho người dân là quan trọng nhất. Từ các cuộc xung đột trên thế giới, trật tự pháp lý quốc tế đã bộc lộ những khoảng trống, mà theo ông Beth Van Schaak từ Trung tâm Nhân quyền và Công lý Quốc tế của Stanford, phần còn lại của cộng đồng quốc tế sẽ có nhiệm vụ tiếp tục tìm cách lấp đầy khoảng trống mà Hoa Kỳ để lại theo tinh thần và các giá trị của Hiến chương Liên hợp quốc.

Hạ cánh trên sông Hudson không phải là phép màu

Không liên quan đến hoạt động nghề nghiệp luật sư, nhưng ngay trong Lễ khai mạc hoặc trong chương trình các kỳ Hội nghị thường niên của IBA thường có sự xuất hiện của một số nhân vật nổi tiếng để thu hút sự chú ý của Hội nghị. Tôi nhớ Hội nghị thường niên của Hiệp hội Luật sư Canada (CBA) vào năm 2012, tại Lễ khai mạc có bài phát biểu rất hùng biện của ông Jimmy Wales, ông chủ của hệ thống truy cập Wikipedia nổi tiếng toàn cầu với đề tài “dân chủ và Internet”.

Kỳ Hội nghị này cũng không là một ngoại lệ và câu chuyện “Hạ cánh trên sông Hudson không phải là phép màu” do cơ phó Jeff Skiles trình bày đã thu hút rất đông luật sư tham dự. Chúng tôi có cơ hội nghe trực tiếp câu chuyện kể của ông về chuyến bay 1549 của Hãng US Airways cất cánh từ đường băng số 4 tại Sân bay LaGuardia ở New York vào một ngày thứ Năm lạnh giá tháng 01/2009. Cơ phó Jeff Skiles không hề biết rằng chỉ hơn năm phút sau, ông sẽ phải hỗ trợ hạ cánh chiếc máy bay xuống sông Hudson. Sự cố đó sau này thường được gọi là “phép màu trên sông Hudson”, nhưng khi chia sẻ vào cuối buổi sáng 03/11/2025, ông Jeff Skiles giải thích rằng đó hoàn toàn không phải là một phép màu, mà là kết quả của việc huấn luyện, các quy trình an toàn và tinh thần đồng đội.

Nhiều người có lẽ đã quen thuộc với câu chuyện này, vì nó đã được chuyển thể thành một bộ phim Hollywood với tài tử Tom Hanks đóng vai cơ trưởng Chesley “Sully” Sullenberger. Khi máy bay khởi hành từ LaGuardia ngày hôm đó, đến lượt ông Skiles là người lái chính, bởi cơ trưởng Sully ông mới chỉ gặp ba ngày trước đó. Việc cất cánh diễn ra trong điều kiện bầu trời quang đãng và máy bay đã lên tới độ cao khoảng 3.000 feet (khoảng trên 900m), ông Skiles nhận thấy có thứ gì đó ở phía xa bên phải, dường như là một đàn ngỗng Canada. “Vào thời điểm bạn nhìn thấy một con chim, thì đã quá muộn để làm bất cứ điều gì, bạn không thể điều khiển để tránh nó”, ông Skiles nói.

Vài giây sau, đàn chim đâm vào máy bay, xuyên qua lõi của mỗi động cơ. Cả hai động cơ ngay lập tức mất lực đẩy và máy bay bắt đầu giảm tốc. Lúc đó, cơ trưởng Sully đã giành lại quyền kiểm soát và ông Skiles lấy danh sách kiểm tra xử lý sự cố. Tuy nhiên, ông Skiles nhận ra rằng sổ tay xử lý tình huống mất cả hai động cơ không được thiết kế cho tình huống ở độ cao thấp.

Máy bay từ độ cao 3.000 feet đã rơi 1.000 feet mỗi phút và thực tế không thể quay trở lại LaGuardia, cũng như không thể đến một đường băng thay thế tại Sân bay Teterboro ở New Jersey. Cả cơ trưởng Sully và cơ phó Skiles biết lựa chọn duy nhất của họ là hạ cánh máy bay xuống sông Hudson. Rủi ro lớn là một đầu cánh có thể kéo xuống nước và có thể khiến máy bay lộn nhào, nhưng may mắn là hôm đó sông lặng và không có tàu thuyền qua lại, cho phép họ hạ máy bay xuống và sơ tán an toàn tất cả hành khách và phi hành đoàn khỏi máy bay, cứu sống tất cả 155 người trên máy bay.

Tổng cộng chuyến bay kéo dài năm phút rưỡi (hai phút từ khi cất cánh cho đến khi đâm phải đàn ngỗng, và sau đó là ba phút rưỡi cho đến khi hạ cánh xuống nước). Thống đốc bang New York David Paterson ngay sau đó đã đặt ra cụm từ “Phép màu trên sông Hudson”. Kỳ tích luôn xảy ra trong cuộc sống và “phép lạ” trên sông Hudson là một minh chứng cho câu nói này, nhưng tại buổi nói chuyện, ông Jeff Skiles nói đó không phải là phép màu. Kỹ năng lãnh đạo và sự bình tĩnh của cơ trưởng Sully là không ai sánh bằng, tất cả các tiếp viên hàng không đã hành động dũng cảm và chuyên nghiệp để sơ tán an toàn mọi hành khách khi máy bay bắt đầu ngập nước.

Đối mặt với sự nghi ngờ bủa vây trong suốt 15 tháng về quyết định hạ cánh nói trên có phải là một sự liều lĩnh hay không, cơ trưởng Sully trong phiên điều trần cuối cùng đã giải thích: “Sự khác biệt giữa một cuộc mô phỏng và một tình huống khẩn cấp diễn ra đời thực là con người, là phi công”. Nói một cách khác, những cuộc thử nghiệm mô phỏng đó hoàn toàn thất bại khi dựng ra kịch bản không hề giống với thực tế. Từ câu chuyện này, tôi bỗng liên tưởng, giữa những thách thức của nghề luật sư trên thế giới, chắc chắn sẽ có những khác biệt và khoảng cách nhất định giữa các quốc gia mà mức độ phát triển tùy thuộc rất nhiều vào truyền thống lịch sử và văn hóa, kinh tế và xã hội, mô hình tổ chức bộ máy Nhà nước và sự vận hành của thể chế. Những kinh nghiệm từ tổ chức và hoạt động của các tổ chức Hiệp hội quốc gia và quốc tế chỉ tham khảo được khi phù hợp với đặc điểm, điều kiện cụ thể của nghề luật sư ở Việt Nam.

Để kết thức loạt bài ghi chép về chuyến đi này, trong bối cảnh một thế giới chuyển động không ngừng đến khó lường, tác động ảnh hưởng rất lớn đến phát triển kinh tế, lại phải chống chọi với thiên tai, bão lũ dồn dập như những ngày qua, nhưng từ ánh bình minh chiếu sáng trên Thác Niagara sau gần 30 năm trở lại, tôi cảm nhận đây cũng chính là bước chuyển mình đặc biệt quan trọng mà Lãnh đạo Đảng và Nhà nước ta đang chèo lái con thuyền đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới với nhiều vận hội mới. Vị thế của Việt Nam được tôn trọng, khẳng định và phát triển, điều đó cũng có nghĩa là đội ngũ luật sư ở Việt Nam có thêm nhiều cơ hội dấn thân thực hiện sứ mệnh cao quý của nghề nghiệp, bảo vệ công lý và phát triển kinh tế, góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân.

Luật sư, Tiến sĩ PHAN TRUNG HOÀI

Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam